Ημέρα με ιδιαίτερη σημασία η 17η Μαρτίου.
Στις 17 Μαρτίου του 1821 οι Μανιάτες προύχοντες και καπεταναίοι υπό την αρχηγία του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη αποφάσισαν ομόφωνα να κηρύξουν την Επανάσταση στη Μάνη. Λίγες ημέρες αργότερα, στις 23 Μαρτίου, δύο χιλιάδες περίπου Μανιάτες εισήλθαν στην Καλαμάτα, την πρώτη απελευθερωμένη ελληνική πόλη, δίνοντας στους ακόμη αμφιταλαντευόμενους Έλληνες την απαραίτητη “ώθηση” για να ξεσηκωθούν.
Η σημασία της 17ης Μαρτίου, όμως, έγκειται κατά κύριο λόγο στο γεγονός ότι ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, ξεπερνώντας τις πολλές και βάσιμες αμφιβολίες του σχετικά με την επιτυχία του εγχειρήματος του ξεσηκωμού των Ελλήνων, έδωσε τη συγκατάθεσή του για την έναρξη της Επανάστασης, θέτοντας μάλιστα εαυτόν επικεφαλής των μανιατικών στρατευμάτων κατά τη διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων.
Θα μπορούσε κάποιος με κυνικό τρόπο να ισχυριστεί ότι ο Πετρόμπεης είχε πολλούς λόγους για να απορρίψει την ιδέα της συμμετοχής της οικογένειάς του και της Μάνης γενικότερα στην Επανάσταση. Οι κεφαλές της εξουσίας σε τοπικό επίπεδο, ο Πετρόμπεης στη Μάνη, οι προύχοντες στην Πελοπόννησο, οι καραβοκύρηδες στα νησιά κ.ο.κ., θεωρούνταν υπόλογες απέναντι στην οθωμανική διοίκηση για τις πράξεις των υποκείμενων στην περιφέρεια εξουσίας τους προσώπων.
Ως εκ τούτου, οποιαδήποτε αποτυχημένη επαναστατική ενέργεια θα τις εξέθετε έναντι των Οθωμανών, έχοντας κατά πάσα πιθανότητα ως αποτέλεσμα τη φυσική εξόντωση των ίδιων και των οικογενειών τους, καθώς και σημαντικού πληθυσμού των χριστιανών ραγιάδων της επαρχίας τους. Τα τραγικά γεγονότα του 1770 (Ορλωφικά) αποτελούν σαφές παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο επρόκειτο να αντιδράσουν οι Οθωμανοί σε περίπτωση που αποτύγχανε η Ελληνική Επανάσταση.
Οι εγγυήσεις των Φιλικών σχετικά με τη συμμετοχή της Ρωσίας στο πλευρό των επαναστατημένων μόνο ασφάλεια δεν δημιούργησε. Αντιθέτως, έκαναν τους Μοραΐτες προύχοντες ακόμη πιο δύσπιστους απέναντι σε αυτές τις εξαγγελίες των στελεχών της Φιλικής Εταιρείας, στην οποία είχαν κατηχηθεί πολλά μέλη των προυχοντικών οικογενειών, καθώς οι μνήμες των συνεπειών της εξέγερσης του 1770 ήταν ακόμη νωπές στις συνειδήσεις τους.
Εκτός αυτών, όμως, ο Πετρόμπεης είχε και άλλους λόγους για να διατηρεί επιφυλάξεις σχετικά με τη συμμετοχή του στην Επανάσταση. Δύο από τους γιους τους κρατούνταν όμηροι στα χέρια των Οθωμανών ως εγγύηση της αφοσίωσής του στον σουλτάνο, ο Γεώργιος στην Κωνσταντινούπολη, απ’ όπου κατάφερε να αποδράσει λίγο πριν το ξέσπασμα της Επανάστασης, και ο Αναστάσιος στην Τριπολιτσά, όπου και παρέμεινε μέχρι τα μέσα Σεπτεμβρίου του 1821.
Η κήρυξη της Επανάστασης, λοιπόν, δεν ήταν εύκολη επιλογή για τον Μανιάτη προύχοντα. Η συμμετοχή του στο κίνημα θεωρούνταν ως προϋπόθεση για την κινητοποίηση των Μανιατών και των υπόλοιπων Μοραϊτών.
Στις 17 Μαρτίου ήρθησαν και οι τελευταίες του επιφυλάξεις. Μετά από πολύωρη συζήτηση με τους προύχοντες και τους καπεταναίους στην Τσίμοβα (σημερινή Αρεόπολη), ανακοίνωσε την ομόφωνη και “γενναία” απόφαση να συμμετάσχει η Μάνη στην Επανάσταση στο πλευρό των υπόλοιπων Ελλήνων.
Για ποιους λόγους, όμως, ο Πετρόμπεης επέλεξε κάτι τέτοιο, όταν η λογική υποδείκνυε ότι κατά πάσα πιθανότητα ο ίδιος μόνο κερδισμένος δεν θα έβγαινε; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό δεν είναι απλή.
Κατά τη γνώμη μου, τρεις παράγοντες έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στην επιλογή του Πετρόμπεη.
Κατ’ αρχάς, η πίστη του στην ιδέα της απελευθέρωσης. Από το 1816, έτος κατά το οποίο ανέλαβε την ηγεμονία της Μάνης, ο Πετρόμπεης εργαζόταν διαρκώς για τη βελτίωση της θέσης των Μανιατών. Επίσης, τον Αύγουστο του 1818 ήταν από τους πρώτους άρχοντες της Πελοποννήσου που εντάχθηκαν στη Φιλική Εταιρεία. Η οικογένειά του θυσίασε πρόσωπα και πολλά χρήματα κατά τη διάρκεια του Αγώνα, καθιστώντας την άξια τιμών και επαίνων. Ο ίδιος έχασε δύο γιους και τον αδερφό του Κυριακούλη στις πολεμικές επιχειρήσεις της Επανάστασης, ουδέποτε όμως αμφέβαλε για την ορθότητα της επιλογής του να συμμετάσχει στην Επανάσταση. “Μη με συλλυπήσθε. Εγέννησα υιόν στρατιώτην και όχι μπακάλην. Το χρέος του έκαμε εις την πατρίδα” δήλωσε όταν του ανακοίνωσε ο Δημήτριος Υψηλάντης τον θάνατο του γιου του Ηλία, ο οποίος σκοτώθηκε στα Στύρα της Εύβοιας τον Ιανουάριο του 1822.
Κατά δεύτερον, θεωρώ ότι ο Πετρόμπεης δεν είχε εναλλακτική επιλογή, εκτός από εκείνη της συμμετοχής στην Επανάσταση. Το επαναστατικό ρεύμα στον Μοριά ήταν τόσο ισχυρό, ώστε δεν μπορούσε να πάει κόντρα. Οι προετοιμασίες για την Επανάσταση είχαν ξεκινήσει από τις αρχές Ιανουαρίου του ’21, και ο ίδιος ήταν βασικός ενορχηστρωτής τους ως ηγέτης της Μάνης και στέλεχος της Φιλικής Εταιρείας με επιβολή στους Έλληνες.
Κατά τρίτον, εκτιμώ ότι σε ένα μικρό ποσοστό προσέβλεπε στους καρπούς της επιτυχίας του εγχειρήματος της Επανάστασης. Ήταν φιλόδοξος και φιλοχρήματος. Η ιδέα της επέκτασης της επιρροής του στην υπόλοιπη Πελοπόννησο ως απόρροια της νίκης των Ελλήνων έναντι των Οθωμανών οπωσδήποτε συνέβαλε στη λήψη της απόφασής του. Ωστόσο, δεν θεωρώ ότι αυτός ο παράγοντας έπαιξε καθοριστικό ρόλο, αλλά λειτούργησε συμπληρωματικά στους άλλους δύο.
Συμπερασματικά, ο Πετρόμπεης κατάφερε να συμπεριληφθεί στο πάνθεον των ηρώων του 1821 και μόνο με την επιλογή του να κηρύξει την Επανάσταση στη Μάνη στις 17 Μαρτίου του 1821. Όπως άλλωστε υποστήριξε ο Σκοτσέζος φιλέλληνας και ιστορικός της Επανάστασης George Finlay, ο Πετρόμπεης ήταν “ταχύτερος εις το να λαμβάνειν γενναίας αποφάσεις υπέρ πολλούς των συμπολιτών του των επιφανών”.
Α.Σ.
Ο Αθανάσιος Συροπλάκης είναι ιστορικός. Από τις εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ κυκλοφορεί το βιβλίο του “Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης. Ο ηγέτης της Μάνης στην Ελληνική Επανάσταση” (Νοέμβριος 2020).