Η Διευθυνση Προστασίας και Αναστήλωσης Νεωτέρων και Σύγχρονων Μνημείων εισηγήθηκε προς το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων του ΥΠΠΟΑ, τον χαρακτηρισμό ως νεώτερου μνημείου του κτηρίου του παλαιού Ανώτερου Παρθεναγωγείου Θεσσαλονίκης, επί των οδών Κ. Ντηλ 24, Αγ. Θεοδώρας και Γ. Σταύρου, στο Δήμο Θεσσαλονίκης.
Με ευκαιρία αυτή την εισήγηση ας παρακολουθήσουμε την πορεία στον χρόνο αυτού του ιστορικού κτηρίου.
Το κτήριο του παλαιού Ανώτερου Παρθεναγωγείου ανεγέρθηκε το 1936, σε οικόπεδο όπου είχε προβλεφθεί η οικοδόμηση διδακτηρίου ήδη από το 1921, βάσει του τότε εγκεκριμένου σχεδίου αναμόρφωσης της ρυμοτομίας του ιστορικού
κέντρου της Θεσσαλονίκης, μετά την πυρκαγιά του 1917 (ΦΕΚ 184/Α/30-9-1921). Η οικοδόμησή του εντασσόταν στο πρόγραμμα της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης της δεύτερης κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου (1928 – 1932), από κοινού με την
ανέγερση τριών ακόμη διδακτηρίων, σε σχέδια επιφανών αρχιτεκτόνων. Πρόκειται, κατά σειρά χρονολόγησης, για το σχολικό συγκρότημα Αγίας Σοφίας, με σχέδια του Ν. Μητσάκη (1931), το σχολικό συγκρότημα Βαρδαρίου, με σχέδια Θ. Βαλεντή
(1932), και το Πειραματικό Σχολείο, με σχέδια του Δ. Πικιώνη (1936). Αξίζει να σημειωθεί ότι, από τα τέσσερα διδακτήρια – σημεία αναφοράς στο αρχιτεκτονικό και εκπαιδευτικό τοπίο της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης, τα τρία έχουν ήδη χαρακτηριστεί, μεμονωμένα, από το ΥΠ.ΠΟ.Α., ως «μνημεία».
Ειδικότερα, το σχολικό συγκρότημα Αγίας Σοφίας έχει χαρακτηριστεί, ως «μνημείο», με την Υπουργική Απόφαση με αρ. πρωτ. ΥΠΠΟ/ ΔΙΝΕΣΑΚ/ 41018/ 1117 (ΦΕΚ 263/ΑΑΠ/01-07-2008), το σχολικό συγκρότημα Βαρδαρίου έχει χαρακτηριστεί, ως «μνημείο», με την Υπουργική Απόφαση με αρ. πρωτ. ΥΠΠΟ/ ΔΙΝΕΣΑΚ/ 56824/ 1624 (ΦΕΚ 380/ΑΑΠ/26-08-2008), και το Πειραματικό Σχολείο έχει χαρακτηριστεί, ως «μνημείο», με την Υπουργική Απόφαση με αρ. πρωτ. ΥΠΠΟ/ ΔΙΝΕΣΑΚ/ 70200/ 1689 (ΦΕΚ 333/Β/15-3-2005).
Η ανέγερση του παλαιού Ανώτερου Παρθεναγωγείου είχε ως αφετηρία την εμπλοκή του Μητσάκη στο πρόγραμμα της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης της
κυβέρνησης Βενιζέλου, με Υπουργό Παιδείας τον Γεώργιο Παπανδρέου (1930- 1932). Στο πλαίσιο του εν λόγω προγράμματος, οργανώθηκε στο υπουργείο
Γραφείο Μελετών, στο οποίο κλήθηκαν να συμμετάσχουν ορισμένοι από τους
σημαντικότερους εκπροσώπους της τότε αποκαλούμενης «νέας αρχιτεκτονικής».
Μεταξύ αυτών, περιλαμβανόταν και ο Μητσάκης, ο οποίος, το 1930, αναλαμβάνει προϊστάμενος του γραφείου, μεριμνώντας, πέρα από τον συντονισμό του σχεδιαστικού έργου, για τη σύνταξη μέρους των πλέον σημαντικών μελετών.
Υπό τη διεύθυνσή του, η συνολική παραγωγή του γραφείου συνετέλεσε στη δημιουργία μιας αυτόχθονης «παράδοσης του μοντέρνου», η οποία, ακολούθως, αναγνωρίστηκε, τόσο σε διεθνές επίπεδο, στην κατεύθυνση του ευρωπαϊκού ρασιοναλισμού, όσο και στο πλαίσιο της ιστοριογραφίας της νεοελληνικής
αρχιτεκτονικής. Ο ίδιος ο Μητσάκης, προσπερνώντας τους δεσμευτικούς τυπολογικούς κανόνες του υπουργικού προγράμματος, κατέκτησε με τα έργα του
τη δημιουργική σύνθεση και την πρωτότυπη ερμηνεία, αφήνοντας ισχυρό αποτύπωμα στην ιστορία της ελληνικής μεσοπολεμικής αρχιτεκτονικής.
Μέρος του αποτυπώματος αυτού αποτελεί η μελέτη που συνέταξε για το Ανώτερο Παρθεναγωγείο Θεσσαλονίκης. Τα σχέδια του κτηρίου εκπονούνται το
1933, ενώ το φθινόπωρο του ίδιου έτους ξεκινά η κατασκευή. Η ανέγερση του διδακτηρίου πραγματοποιείται σε οικόπεδο που είχε παραχωρηθεί από την «Κτηματική Ομάδα» στη Σχολική Επιτροπή του Ανώτερου Παρθεναγωγείου, ενώ το κόστος κατασκευής καλύπτεται από εράνους της «Επίκουρου» Επιτροπής των απανταχού Μακεδόνων, που κατατίθεντο, από το 1911, από την Ιερά Μητρόπολη Θεσσαλονίκης στην Εθνική Τράπεζα. Στις 24 Ιανουαρίου 1934, λαμβάνει χώρα η τελετή θεμελίωσης, στην οποία παρευρίσκονται, μεταξύ άλλων, ο Γενικός Διοικητής Μακεδονίας, Φ. Δραγούμης, ο Δήμαρχος Κοσμόπουλος, και οι Επιθεωρητές Μέσης και Δημοτικής Εκπαίδευσης, ενώ τον αγιασμό τελεί ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης
Γεννάδιος. Για την αποπεράτωση των εργασιών, ο Φ. Δραγούμης συνεργάζεται, ακολούθως, με την Υπηρεσία Σχολικών Κτηρίων, για τη χορήγηση πίστωσης ύψους 1.000.000 δραχμών. Η κατασκευή ολοκληρώνεται το 1936, οπότε το Ανώτερο Παρθεναγωγείο αποκτά, ύστερα από πολλές μεταστεγάσεις, το δικό του, ιδιόκτητο κτήριο, με την υπ΄ αριθ. 1954/23.1.1936 Διαταγή της Γενικής Διοίκησης της Διεύθυνσης Εκπαίδευσης.
Το 1940, ο εκπαιδευτικός τύπος των παρθεναγωγείων καταργείται και στο κτήριο στεγάζεται το νεοϊδρυόμενο Γ΄ Γυμνάσιο Θηλέων. Ωστόσο, μόλις δύο μήνες μετά, ο πόλεμος του 1940 διακόπτει τη λειτουργία του νέου σχολείου, στο κτήριο του οποίου εγκαθίσταται, προσωρινά, η Περιφερειακή Υπηρεσία Αλληλεγγύης Μετώπου. Αν και οι ζημιές από τις αεροπορικές επιδρομές δεν υπήρξαν σημαντικές, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, το σχολείο υφίσταται μεγάλες φθορές, καθώς, όπως και τα υπόλοιπα διδακτήρια της πόλης, επιτάσσεται για να καλύψει τις ανάγκες των στρατευμάτων κατοχής.
Μετά την Απελευθέρωση και έως το 1945, χρησιμοποιείται από τις Αγγλικές
Συμμαχικές Δυνάμεις, ενώ το ελληνικό κράτος προσπαθεί να αποκαταστήσει τις
ζημιές, ώστε να επανέλθει η εκπαιδευτική λειτουργία. Χάρη στις εργώδεις προσπάθειες του τότε διευθυντή, Κωνσταντίνου Γκράτσιου, το σχολείο αποδεσμεύεται από τα συμμαχικά στρατεύματα (αρχικώς το κτήριο και αργότερα η αυλή), οι φθορές αποκαθίστανται και το σχολείο ξαναβρίσκει, σταδιακά, τους
προπολεμικούς ρυθμούς λειτουργίας του.
Το 1967, λόγω της μεγάλης ζήτησης από μαθητές, ο τότε γυμνασιάρχης Ε. Μιτσιάς διατυπώνει αίτημα προς τον Οργανισμό Σχολικών Κτιρίων για προσθήκη
επιπλέον ορόφου. Ωστόσο, η προσθήκη δεν πραγματοποιείται, διότι δόθηκε προτεραιότητα στη χρηματοδότηση του κτηρίου του ΣΤ΄ Γυμνασίου Θηλέων. Η συγκεκριμένη εξέλιξη στέρησε, μεν, τη δυνατότητα φοίτησης πρόσθετων μαθητών, ωστόσο συνέβαλε καθοριστικά στη διατήρηση της αρχικής μορφής του μεσοπολεμικού κτηρίου μέχρι τις μέρες μας.
Στις 25 Αυγούστου 1979, γράφτηκε η τελευταία Πράξη του Συλλόγου με την ονομασία «Γ΄ Γυμνάσιο Θηλέων» (Αρ. πρωτ. 56/25-8-1979). Έκτοτε, με την αλλαγή του εκπαιδευτικού συστήματος, το σχολείο μετονομάστηκε σε «15ο Γυμνάσιο – Λύκειο Θεσσαλονίκης» και με τη συγκεκριμένη ονομασία συνεχίζει να λειτουργεί μέχρι σήμερα, ως μικτό εκπαιδευτήριο.
Λίγα λόγια για τον Γυμνασιάρχη Κώστα Γκράτσιο (1890 – 1972)
Γεννήθηκε στον Ελαφότοπο (πρώην Τσερβάρι) Ζαγορίου. Έμαθε τα πρώτα γράμματα στο χωριό του στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Πραγματοποίησε τις Γυμνασιακές του σπουδές στο Γυμνάσιο Σερρών, το οποίο τελείωσε το 1908.
Μετά το θάνατο του πατέρα του επέστρεψε στο χωριό του και έγινε δάσκαλος. Διορίστηκε στο χωριό «Πυρσόγιαννη» της Κόνιτσας κι έπειτα υπηρέτησε στο Βασιλικό Πωγωνίου κερδίζοντας το σεβασμό όλων. Το 1914 για να ολοκληρώσει την εκπαίδευσή του φοίτησε στο Μονοτάξιο Διδασκαλείο Ιωαννίνων. Γρήγορα, όμως, εμπνεύστηκε από το Βορειοηπειρωτικό Αγώνα κι έγινε Ιερολοχίτης. Πρόσφερε τις υπηρεσίες του παρουσιάζοντας την ελληνικότητα του πληθυσμού της Βορείου Ηπείρου στους εκπροσώπους των Μεγάλων Δυνάμεων. Αργότερα έγινε έφεδρος αξιωματικός και υπηρέτησε με διαλείμματα από το 1915 ως το 1922. Απολύθηκε με το βαθμό του λοχαγού του πεζικού. Τιμήθηκε με το μετάλλιο ανδρείας και εξαίρετων πράξεων για την προσφορά του.
Παράλληλα, γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών και πήρε το πτυχίο του συμπληρώνοντας κι άλλο τις σπουδές του. Ακολούθως διορίστηκε Καθηγητής στη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων. Ο Δεσπότης Ιωαννίνων Σπυρίδων τον πήρε στο Ιεροδιδασκαλείο Βελλάς θεμελιώνοντας πάνω του τη Σχολή. Το 1934 έγινε Γυμνασιάρχης και υπηρέτησε στον Πολύγυρο Χαλκιδικής και σε άλλα μέρη της Μακεδονίας. Παράλληλα, συμμετείχε στην πνευματική κίνηση της Θεσσαλονίκης δίνοντας διαλέξεις για θέματα εκπαιδευτικά, παιδαγωγικά κι εθνικά.
Το 1936 μετατέθηκε στη Θεσσαλονίκη όπου ανέλαβε να δημιουργήσει εξ αρχής το 3ο Γυμνάσιο Θηλέων, στο οποίο αφιέρωσε 20 χρόνια από τη ζωή του.